Kripto Varlıklar, İslamcı savaşın yeni cephesi haline geliyor, teokratik yönetim altındaki kripto piyasası zorluklarla karşılaşıyor

Son günlerde, İran'ın en büyük kripto para borsası Nobitex büyük bir siber saldırıya uğradı. "Serçe Avcısı" olarak adlandıran bir hacker grubu Nobitex'in sistemine sızarak yaklaşık 90 milyon dolar değerinde varlık çaldı. Bu grup, Nobitex'i İran hükümetine uluslararası yaptırımlardan kaçmasına ve yasadışı faaliyetleri finanse etmesine yardımcı olmakla suçladı ve çalınan fonları İran'a karşı mesaj içeren hesaplara aktardı.

Bu olay, İran'ın büyük kripto para piyasasını açığa çıkarmakla kalmadı, aynı zamanda İslam teokrasisinin uygulandığı bu ülkenin kripto varlıklar sektörü ile derin bir şekilde iç içe geçtiğini de gösterdi.

Kripto Varlıklar'ın İran'daki Gelişim Nedenleri

İran'ın kripto varlıklara olan ilgisi, esasen ekonomik ve jeopolitik baskılardan kaynaklanıyor. Sert yaptırımlarla karşı karşıya kalan İran'ın geleneksel finansal kanalları sınırlı, uluslararası ticaret ve fon transferleri engellenmiş durumda. Bu durumda, kripto varlıklar alternatif bir araç olarak görülüyor.

İran'ın ekonomik durumu da kripto piyasasının gelişimini teşvik etti. Ülke, uzun süredir yüksek enflasyon ve para birimi değer kaybı baskısıyla karşı karşıya, yerel para birimi riyal sürekli değer kaybediyor. Hisse senedi piyasası dalgalı, birçok tasarruf sahibini riskten korunmak için kripto varlıklara yönelmeye zorladı. Sıradan İran halkı için kripto varlıklar, değer koruma ve varlık çeşitlendirme aracı olarak görülüyor.

TRM Lab'ın yaptığı analize göre, 2022 yılında İran'daki büyük borsalara akan kripto para miktarı yaklaşık 3 milyar dolar civarındadır. Bu bağlamda, Nobitex ülkenin en büyük borsa platformudur ve pazar payı yaklaşık %87'dir. Diğer önemli platformlar arasında Wallex, Excoino, Aban Tether ve Bit24 bulunmaktadır. Bu yerel borsaların, düzenleyici otoritelerin izinlerini alması ve kara para aklamayla mücadele ve müşteri tanımlama gibi düzenlemelere uyması gerekmektedir.

Son yıllarda, İran hükümeti blok zinciri teknolojisi gelişiminde de adımlar atmıştır. Resmi destekli iki blok zinciri projesi olan Kuknos ve Borna, sırasıyla İran'ın önde gelen bankaları ve merkez bankası tarafından piyasaya sürülmüştür ve finansal sistemin verimliliğini ve şeffaflığını artırmayı amaçlamaktadır. Ayrıca, İran'ın Rusya ile birlikte, iki ülke arasındaki ticaret ödemeleri ve finansal yaptırımlardan kaçınmak için altın destekli bir sınır ötesi istikrarlı para birimi piyasaya sürmeyi planladığı iddia edilmektedir.

Zengin enerji kaynaklarından dolayı, İran 2018 yılında kripto varlıklar madenciliğini yasal bir endüstri olarak tanıdı. 2021 yılında, İran küresel bitcoin hash oranının yaklaşık %4,5'ini oluşturuyordu ve yılda yaklaşık 1 milyar dolar bitcoin üretimi gerçekleştiriyordu. Ancak, yüksek enerji sübvansiyonlarının getirdiği elektrik şebekesi yükü ve düzenleyici gereklilikler nedeniyle birçok madencilik tesisi yeraltına geçmeyi veya yasaları aşmayı tercih etti. 2024 yılı itibarıyla, İran'ın küresel bitcoin hash oranındaki payı yaklaşık %3,1'e düştü.

İran Kripto Varlıklar Politikasının Evrimi

İran hükümetinin kripto varlıklara karşı tutumu birçok kez değişti ve genel olarak erken aşamada açık bir tutumdan giderek sıkı bir tutuma dönüşme eğilimi göstermektedir.

2018'de, İran dijital para madenciliğini yasal bir sektör olarak tanıdı. Hükümet, lisanslı madencilerin verimli ekipman kullanmalarını talep etti ve madencilik gelirlerini belirli bir fiyatla yalnızca merkezi bankaya satmalarına izin verdi, ayrıca ihracat elektrik fiyatına göre elektrik ücretlerini ödemeleri gerekti. Düşük elektrik fiyatları, Çin de dahil olmak üzere yabancı madencileri İran'a yatırım yapmaya ve madencilik yapmaya çekti.

Ancak, bu "enerji ile coin değişimi" modeli hızla elektrik sıkıntısını artırdı. Mayıs 2021'de, nadir bir yaz elektrik kesintisiyle karşılaştıktan sonra, İran hükümeti tüm kripto varlıklar madencilik faaliyetlerine dört aylık geçici bir yasak getirdi. Sonrasında her yaz elektrik talep zirvesinde, hükümet bazı madencilik tesislerini kısa süreliğine kapatmıştır, böylece sivil elektrik arzını garanti altına almıştır.

Ticaret düzenlemesi açısından, İran Merkez Bankası 2020 yılında bireylerin yurtiçinde yabancı madencilik dijital para birimlerini kullanarak ticaret yapmalarını yasakladı. 2022 yılından itibaren, İran düzenleyici kurumları kripto reklamları ve madenci satışları üzerindeki kısıtlamaları sıkılaştırdı. 2024 Aralık ayında, İran resmi olarak internet üzerinden kripto madencilik makineleri ve ilgili eğitim kurslarının tanıtımını yasakladı ve başlıca e-ticaret platformlarından ilgili reklam içeriklerinin kaldırılmasını talep etti.

2024 yılının sonuna gelindiğinde, düzenleyici odak kripto ticaretine kayacak. İran Merkez Bankası, yurt içindeki web sitelerinde kripto varlıklar ile riyal arasındaki döviz işlemlerini engellemeye yönelik yeni düzenlemeler getirdi. 2025 Ocak'ta, tüm yerel borsaların bu kanaldan düzenleme sistemine bağlanmasını talep eden hükümet tarafından belirlenen bir ticaret arayüzü daha sunuldu; bu, kullanıcı kimlik bilgileri ve fon akışının izlenmesini kolaylaştıracak.

2025 yılının Şubat ayında, İran resmi olarak herhangi bir ortamda ve platformda kripto varlıklar reklamını yasakladığını açıkladı. Nobitex siber saldırısından sonra, İran Merkez Bankası kripto ticaretine yönelik kontrolünü daha da artırarak, yerel kripto platformlarının yalnızca günlük 10:00 ile 20:00 saatleri arasında faaliyet göstermesine izin verdi, bu da denetim verimliliğini artırmayı ve fonların yurtdışına çıkışını sınırlamayı amaçlıyor.

Kripto Varlıklar ve İslam Öğretileri

Bir İslam Cumhuriyeti olarak, İran'ın kripto varlıkların gelişimini teşvik ederken İslam hukuku kurallarını dikkate alması gerekmektedir. İslam öğretileri her türlü faiz ve kumarı yasaklamakta olup, kripto para ticareti dalgalı yapısı ve belirli bir spekülatif nitelik taşıması nedeniyle bazı muhafazakarlar tarafından sorgulanmıştır.

İran'ın en yüksek lideri Hamaney bu konuya karşı nispeten açık bir tutum sergiliyor. 2021'de, kripto varlıkların alım satımının ve üretiminin "İran İslam Cumhuriyeti'nin yasa ve yönetmeliklerine uyması gerektiğini" belirtmiş ve otomatik olarak İslam öğretileriyle çelişen bir durum olarak görülmediğini ifade etmiştir. Ancak, farklı din adamlarının görüşleri tam olarak aynı değil. Bazı dini liderler, Bitcoin gibi kripto varlıkların "birçok belirsizlik" taşıdığını düşündükleri için, bu varlıkların ticaretinin İslam hukuku gerekliliklerine uymadığını savunmaktadır.

İran resmi olarak kripto varlıkları açık bir dini yasak olarak görmemekle birlikte, pratikte ulusal yasaların izni ve düzenleyici çerçeve içinde hareket edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır ve spekülatif aşırılıklardan kaçınılması gerektiğini belirtmektedir. Bu tutum, belirli bir ölçüde İslam dini öğretileri ile modern ekonomik pratikler arasındaki çelişkiyi dengelemektedir.

Kripto Piyasası'nın Zorlukları ve Riskleri

Birçok kısıtlamaya rağmen, kripto varlıklar İranlı gençler ve teknoloji profesyonellerinin dikkati çekmeye devam ediyor. Bilgi teknolojisinin gelişimi, akıllı telefonların yaygınlaşması ve İran'ın dış iletişiminin giderek açılmasıyla, sıradan insanların dijital para ticaretine katılma eşiği düşüyor.

Ancak, kripto piyasasına katılmak aynı zamanda riskleri de beraberinde getiriyor. İran'daki düşük şifreleme bilgisi düzeyi, suçlular için bir tuzak oluşturdu: dolandırıcılık vakaları artarak devam ediyor ve birçok yatırımcı, körü körüne takip ettikleri için büyük kayıplara uğruyor. Kara piyasada anonim işlemler de denetim için zorluklar ortaya çıkarıyor. Üstelik, piyasanın kendisi dalgalı ve olgun yasal korumadan yoksun olduğu için bazı İranlı aileler bu tür varlıklara karşı temkinli hatta bekle ve gör tavrı sergiliyor.

Genel olarak, kripto varlıkların İran'da giderek daha geniş bir kabul görmesine rağmen, bunların yasal durumu, güvenliği ve etikliği etrafındaki tartışmalar devam ediyor. Mevcut İran'ın karşılaştığı çeşitli gerçek zorluklar göz önüne alındığında, kripto piyasasının gelişim perspektifi hala belirsizlikle dolu.